>FEN VE TEKNOLOJİ<

1.Ünite (Vücudumuzun Bilmecesini Çözelim)

İçerdikleri Maddelere Göre Besinler

Besinler içerdikleri maddelere göre karbonhidratlar, proteinler, yağlar, vitaminler, su ve mineraller olarak gruplandırılır. Besinlerde birçok madde vardır ancak besinler en çok içerdikleri maddeye göre gruplandırılır.

+Karbonhidratlar

 

Hangi Besinlerde Bulunur?

Temel besin maddelerimizdendir. Ekmek, makarna, pilav, süt, bal, meyve çeşitlerinde, tahıllarda, patates ve şeker kamışında bolca bulunur. Karbonhidrat ,çeren maddelere tentürdiyot damlatıldığında rengi mavi \ mor olur.

Vücudumuzda Ne İşe Yarar?

Karbonhidratlar vücudumuza enerji sağlar. Meyve ve sebzelerde, kepekli ekmekte, yulafta bulunan lif, sindirimi kolaylaştırır. Lif de bir karbonhidrattır.

>Proteinler

 

Hangi Besinlerde Bulunur?

Et, süt, yumurta, yoğurt, balık, peynir gibi hayvansal besinlerde bolca bulunur.

Bitkisel besinlerden tahıllar, baklagiller ve kuru yemişler protein bakımından zengindir.

 Nitrik asit damlattığımızda rengi sarı olan maddelerde protein vardır.

Vücudumuzda Ne İşe Yarar?

Proteinler, büyüme ve gelişmeyi sağlar. Vücudumuzda oluşan yaraların iyileşmesini

proteinler gerçekleştirir. Bu nedenle proteinler yapıcı ve onarıcı besinler olarak adlandırılır.

Vücudumuzun mikroplara karşı direnci ve zekâmızın gelişmesi için de proteinlere ihtiyaç duyarız.

Büyüme ve gelişme dönemindeki bebekler ve çocuklar yeterince protein almazlarsa büyümeleri yavaşlar ya da durabilir. Çünkü yeterince protein almazsak kemik ve kaslarımız gelişemez.

>Yağlar

 

Hangi Besinlerde Bulunur?

Bitkilerden ve hayvanlardan elde edilir.

Vücudumuzda Ne İşe Yarar?

Vücudumuz, fazla enerji gerektiren işler için gerekli enerjiyi yağlardan sağlar. Yağlar, karbonhidratlardan daha fazla enerji içerir. Fazla yağ vücudumuzda depolanır. Çok yağ ve karbonhidrat tükettiğimizde şişmanlık sorunu yaşarız.

Vitaminler

Hangi Besinlerde Bulunur, Ne İşe Yarar?

A Vitamini  —► Havuç, kereviz, domates, taze fasulye, fıstık, avakado, baklagiller, mantar, yumurta, süt, buğday ve cevizde bulunur. Eksikliğinde gece körlüğü, deride kuruma ve pullanma görülür. Kemik ve diş gelişimine katkıda bulunur.

B Vitamini —► Süt ve süt ürünlerinde, kırmızı et, yumurta ve birçok sebzede bulunur. Tahıl ve tahıllardan elde edilen ürünlerde de B vitamini bulunur. B vitaminleri eksikliğinde kansızlık, yorgunluk, deride yaralar gibi rahatsızlıklar oluşur.

C Vitamini —► Turunçgiller, çilek, kuşburrnu, böğürtlen, domates, maydanoz, lahana, patates ve yeşil yapraklı sebzelerde bulunur. Diş ve diş eti sağlığı için gereklidir. Vücudu mikroplara karşı korur.

D Vitamini —► Süt, yumurta, tereyağı, balık ve balık yağı, peynir ve sebzelerde bulunur.

Kalsiyum ve fosforun emilmesini ve kemiklerde depolanmasını sağlar.

D vitamininin ön maddesi besinlerden alınır, güneş ışınları ile D vitamini oluşur. Ancak balık yağıyla doğrudan alabiliriz.

E Vitamini —► Kırmızı et, süt ve süt ürünleri, yumurta, tahıl ve tahıl ürünlerinde bulunur. Eksikliğinde kısırlık, karaciğer, kalp ve damar hastalıkları görülür.

K Vitamini —► Kırmızı et, pirinç, karaciğer, mısır, domates, yeşil sebzeler, muz, şeftali ve çilekte bulunur. Kanın pıhtılaşmasını sağlar. K vitamini eksikliğinde kan pıhtılaşmaz. Yaralanmalarda çok kan kaybedilebilir.

Vitaminler, vücudumuzda düzenleyici olarak görev yapar. Vücudun direncini artırarak hastalıklardan korur. Ayrıca vitaminler büyüme, gelişme ve üremede önemli rol oynar.

Su

 

Canlılar susuz yaşayamaz. Yemek .yemeden 2 hafta yaşayabiliriz ama 'susuz birkaç gün yaşayabiliriz, ı Vücudumuzun % 70'i sudur. Su içerek [Vücudumuzun su ihtiyacını karşılarız. Her gün 1,5 - 2 litre su içmeliyiz. Meyve ve sebzeleri yediğimizde de vücudumuza su alırız. Yazın terleyerek su kaybettiğimiz için daha çok su içeriz.

Su da vitaminler gibi vücudumuzda düzenleyici olarak görev yapar.

Mineraller

 

Mineralller, vücudumuza yediğimiz yiyecekler ve içeceklerle girer. Vücudumuzda düzenleyici olarak görev yapar.

 

 

Nasıl Beslenmeliyiz?

Yaşamımızı sağlıklı bir biçimde sürdürebilmemiz için dengeli ve sağlıklı beslenmeliyiz. Sağlıklı ve dengeli beslenebilmek için de vücudumuz için gerekli olan tüm maddeleri almalıyız. Enerji veren, yapıcı - onarıcı ve düzenleyici besinlerden belli miktarda yemeliyiz.

Bir günde yememiz gereken besin miktarları besin piramidinde gösterilmiştir.

  

 

1. Piramitten de anlaşılacağı gibi bir günde  en çok karbonhidrat içeren besinler yemeliyiz.
Böylece vücudumuzun sağlıklı çalışabilmesi için gerekli enerjiyi sağlamış oluruz. Karbonhidrat en çok ekmek, makarna, pilav, unlu mamuller gibi besinlerde bulunur.

2. Karbonhidratlardan sonra en çok tüketmemiz gereken besinler vitaminler ve minerallerdir.  Bu besinler düzenleyicidir. Vücudumuzun hastalıklara karşı direncini
artırır. Sebze ve meyvelerde bolca bulunur.

 

3. Üçüncü besin grubu ise proteinlerdir. Proteinler yapıcı ve onarıcıdır. En çok süt ve süt ürünleri ile et ve et ürünlerinde, yumurtada bulunur.

4. Enerji verici yağ ve şekerlerden de yeteri kadar almalıyız.

Bu besinlerden yeterli miktarda yediğimizde enerji ihtiyacımızı karşılar, vücudumuzun diğer işleri için gerekli maddeleri almış oluruz. Buna yeterli ve dengeli beslenme deriz. Dengeli beslenmeye diyet de denir. Diyet sözcüğü çoğu zaman yanlış kullanılır.

Dengeli ve yeterli beslenen birinin günlük menüsü aşağıdaki gibi olabilir.

Sabah

1 bardak süt, 1 adet yumurta, 10 adet zeytin, Bir dilim ekmek, 1 domates

Öğle

Balık, Makarna, Salata, Puding

Akşam

Ezogelin çorba,  Salata, Pilav, 2 adet mandalina

Besin maddeleri vücudumuzda eksik olursa vücudumuzun sağlığı bozulur. Özellikle çocuklar, hızlı büyüdüğü için daha çok protein ve karbonhidrat içeren besinler yemelidir. Yeterli ve dengeli beslenmeyen çocuklarda büyüme yavaşlar, vücut sağlıklı çalışamaz.

Hazır Yiyecekler

Besinlerin çeşitliliği, teknolojik gelişmelerin etkisiyle son yıllarda artış göstermiştir. Hazır gıdalarda çoğunlukla koruyucu, renklendirici, tatlandırıcı katkı maddeleri bulunur. Katkı maddeleri besinlerin doğallığını bozar. Bu besinlerden fazla tüketen insanlarda sağlık sorunları yaşanabilir.

 

>BESİNLERİN SİNDİRİMİ<

Besinler Vücudumuzda Nasıl Taşınır ?

Büyüyebilmek ve vücudumuzun sağlıklı çalışmasını sağlayacak enerjiyi üretebilmek için besleniriz. Enerji vücudumuzun her yerinde üretilir: Parmak uçlarımızdan kafamıza kadar... Bu nedenle besinlerin vücudumuzun her yerine taşınması gerekir. Besin, kan aracılığı ile vücudumuzun her noktasına ulaşır.

Besinlerin kana karışabilmesi için çok küçük parçalara ayrılması gerekir. Bu işle görevli organlar, besinleri çeşitli işlemlerden geçirerek kana karışabilecek hâle getirir.

  

1. Besinler, dişler tarafından parçalanarak öğütülür. Tükürük salgısı ile ıslanır, kayganlaşır, yutulacak hâle gelir. Dil ile yutağa doğru itilir.

2. Yutakta, gırtlak kapağı soluk borusunu kapatarak lokmanın yemek borusuna geçmesini sağlar.

3. Besinler buradan yavaş yavaş iner. Mide kapağı açılınca da mideye girer.

4. Kasılıp gevşeyerek ve salgıladığı mide öz suyu ile besinleri bulamaç hâline getirir. Besinler mide çıkış kapısından ince bağırsağa geçer.

5. Çeşitli salgılarla besinler kana karışacak hale gelir, ince bağırsakta ilerlerken besinlerin yararlı kısımları emilerek kana karışır.

6. Posa olan maddelerde kalan su ve minareller kalın bağırsakta emilerek kana geçer, iyice katılaşan posa anüsten dışkı olarak dışarı atılır.

Not: Sindirim, ağızda başlayıp anüste son bulan bir süreçtir.

Sindirim Yapı ve Organlarının Sağlığı

Mide rahatsızlıkları ve sindirim bozukluklarını önlemek için aşağıdaki hususlara dikkat etmeliyiz.

• Sigara ve alkol kullanmamak
• Çok acı ve çok ekşi yememek
• Çok soğuk ya da çok sıcak yeme ve içmeden sakınmak
• Besinleri iyice temizlemek, bayat yiyecekler yememek
• Asitli içecekler içmemek

 

• Kesici Dişler: Üst ve alt çenede dörder tane olmak üzere sekiz kesici diş vardır. Besinleri kesme ve koparma işine yarar. Uçları düzgündür.
• Köpek Dişleri: Kesici dişlerin sağında ve solunda birer köpek dişi vardır. Alt ve üst çenede toplam dört köpek dişi bulunur. Uçları sivri olup besinleri koparıp parçalama görevi yapar.
• Azı Dişleri: Girintili çıkıntılı yapılarıyla besinleri öğütür. Köpek dişlerinin sağında ve solunda bulunan iki tanesi küçük azı, diğerleri ise büyük azı olarak adlandırılır. Sekiz alt, sekiz üst çenede olmak üzere on altı azı dişi vardır.

Yirmi Yaş Dişleri: 18-22 yaşlarında çıkar. Akıl dişleri de denir. Alt ve üst çenede ikişer tane bulunur.

Süt Dişleri: Kalıcı dişler 7-8 yaşlarında süt dişleri döküldükçe çıkar. Bebekler 6 aylıkken süt dişleri çıkmaya başlar. 2,5 yaşına kadar 20 süt dişi çıkar. Süt dişleri kalıcı dişlere göre daha küçüktür.

Dişlerin Önemi ve Sağlığı

Dişlerimiz olmasaydı besinleri koparıp parçalayamaz, çiğneyemezdik. Bütün halindeki büyük lokmaları yutmamız çok zor olurdu. Midemiz büyük lokmaları sindirirken zorlanırdı.

Dişlerimiz sağlam olmadığında da besinleri iyi çiğneyemeyiz. iyi çiğnenmeden yutulan besinler bazı sindirim bozukluklarına neden olur. Çürük dişler,

• Ağız kokusu,
• Diş ve baş ağrısı,
• Sindirim sorunlarına neden olur.            

 

>BOŞALTIM SİSTEMİ<

Atık Maddeleri Vücudumuzdan Nasıl Atarız?

Vücudumuzun her yerinde enerji üretilir. Enerji üretilirken atık maddeler oluşur. Bunlardan karbondioksit ve su buharını akciğerler yoluyla soluk vererek dışarı atarız.

Sindirim sonucu oluşan katı atıklar ise bağırsaklar yoluyla anüsten dışarı atılır.

Bunların yanında vücudumuzdan atılması gereken zararlı maddeler ve fazla su boşaltım organları ile dışarı atılır.

Vücudumuzda oluşan atık maddeler dışarı atılmalıdır. Aksi takdirde vücudumuzun işleyişi bozulur.

Boşaltım Organ ve Yapıları

1. Bel hizasında omurganın iki yanında bulunur. Şekilleri fasulyeye benzer. Böbrekler vücudumuzun süzme organlarıdır. Tüm kanımız böbreklerimizden geçerek süzülür. Bu sırada kan zararlı maddelerden temizlenir.

• Kanın böbreklerde süzülmesi sonucu oluşan idrar bu kanala geçer.
• İdrar kanalI bu sıvıyı idrar kesesine taşır.
• Böbreklerden gelen idrar burada toplanır. İdrar kesesi yaklaşık 600 mL idrar toplayabilir.
• idrar kesesinde oluşturulan basınçla idrar, idrar borusuna pompalanır, idrar buradan dışarı atılır.

 

 

 

 

Derimiz de terleme yoluyla boşaltıma yardımcı olur. içerisinde su ve madensel tuzlar olan ter derimizdeki gözeneklerden atılır.

D. SAĞLIĞA ZARARLI MADDELER

Böbreklerimizin Sağlığını Korumak İçin Nelere Dikkat Etmeliyiz?

Zararlı maddelerin vücudumuzdan atılmasını sağlayan böbreklerimizin vücudumuz için çok büyük bir önemi vardır. Böbreklerimiz işlevini yerine getiremezse vücudumuzda zararlı maddeler birikir ve sağlığımız bozulur.

Böbreklerimizin sağlığını korumak için bol bol su içmeliyiz. Özellikle sıcak havalarda terleyerek çok su kaybettiğimiz için daha çok su içeriz.

idrar vücudumuzdan atılırken acı olursa ya da idrarımız kanlı olursa hemen doktora başvurmalıyız.

Vücudumuzu temiz tutmalıyız. Tuvaletten sonra ellerimizi yıkamalı, sık sık banyo yapmalıyız, iç çamaşırlarımızı değiştirmeliyiz.